Jeleń szlachetny jest zwierzyną płową, należy do największej zwierzyny w kraju, będącej przedmiotem zainteresowania łowieckiego. Występuje w zasadzie we wszystkich dużych kompleksach leśnych, zarówno nizinnych, jak i górskich.

U nas bywają dwa gatunki jeleni: europejski i sita (azjatycki). Wśród jeleni europejskich rozróżnia się dwa podgatunki: jeleń nizinny i karpacki. Drugi z nich bywa określany jako ekotyp, a nie podgatunek, gdyż nie ma on wyraźnych cech różnicujących.

Jeleń europejski szlachetny ma tułów długi, walcowaty, głowę niezbyt długą, o równej linii kości czołowej i nosowej. Nogi długie, zakończone racicami, nad którymi z tyłu są raciczki. Ogon krótki (ok. 15 cm). Osobniki męskie (byki) mają poroże. W lecie suknia jelenia jest ceglastobrązowa, sierść krótka. Łeb z przodu szarobrązowy, na bokach jaśniejszy. Pod oczami wyraźne tzw. dołki łzowe. Łyżki (uszy) dość długie, stojące, obrośnięte od wewnątrz jaśniejszym, dłuższym, wełnistym włosem. Podbrzusze popielato-brązowe, ku tyłowi coraz jaśniejsze, ogon od spodu goły, a z wierzchu pokryty ciemną sierścią. Wokół ogona białożółtawa plama otoczona ciemnym paskiem. Suknia zimowa jest ciemnobrązowa lub siwo-brązowa o dłuższym gęstym włosie. Lustro w tym czasie robi się żółtawe, a nogi popielate. Osobniki męskie, tj. byki, od czwartego roku życia dostają grzywę na całej szyi, z tym że od spodu jest ona dłuższa.

Jeleń europejski karpacki jest silniejszej budowy niż nizinny, ma nieco dłuższą głowę i często garbatą część nosową. Suknia jelenia karpackiego w lecie jest popielato-ceglasta, w zimie popielato czarna. Poroże jelenia górskiego są znacznie mocniejsze niż nizinnego, porównanie to nie odnosi się jednak do równie mocnych jak karpackie byków mazurskich, żyjących na nizinie.

 Jeleń europejski nizinny. Byk ma wysokość w kłębie 130-150 cm, długość tułowia ok. 140 cm, a ogólną długość ciała ok. 230 cm i masę (po wypatroszeniu) 130-150 kg, poroże 3,5-8 kg. Długość tyk ok. 90 cm. Łania ma masę 70-90 kg. Jeleń karpacki i mazurski ma wszystkie wyżej podane wielkości znacznie wyższe, a w szczególności jeśli chodzi o potęgę poroży (6-12 kg) oraz masę tuszy (150-230 kg) po wypatroszeniu, a łania często ponad 100 kg. Wszystkie powyższe wielkości są przybliżone, gdyż w naturze istnieją odchylenia, zarówno w dół, jak i w górę.

Jelenie bytują w dużych kompleksach leśnych, raczej nie mniejszych jak 1000 ha, a drzewostanie mieszanym, liściasto-iglastym, jak i jednolitym iglastym oraz z dostępem do wody. Jeleń lubi spokój i dlatego ostoję wybiera w miejscach, w których nie jest niepokojony przez człowieka. Nie lubi także sąsiedztwa większego stanu saren i danieli. Przyzwyczaja się jednak do hałasów wywoływanych przez przejeżdżające traktory, pociągi lub samochody, a nawet do huku wybuchów w kamieniołomach lub innych.

Jelenie w zasadzie żyją w chmarach. W zimie i na wiosnę łanie oraz młode byki w wieku 1-3 lat tworzą chmarę, która prowadzi na żer i czuwa nad jej bezpieczeństwem doświadczona, starsza łania mająca cielaka, nazywana licówką lub przodownicą. Byki od 4 roku życia tworzą osobne chmary, które prowadzi przeważnie młody byk. Starsze byki chodzą z boku chmary lub na jej końcu, a wychodząc z gęstwiny na otwarta przestrzeń, stary byk wychodzi jako ostatni po chwili oczekiwania. W okresie około 6 tygodni przed wycieleniem się (w kwietniu-maju), łanie wysokocielne oddzielają się od chmary. Po ocieleniu się ( w maju-czerwcu) i odhodowaniu nieco cielaka, po 3 tygodniach łączą się dwie-trzy łanie z cielakami w małą chmarę. Na przełomie lipca i sierpnia chmary byków rozpadają się. Byki, czując zbliżający się okres rui, szukają ostro i intensywnie żerując nabierając wagi. Z rozpoczęciem rui byki podejmują nieraz dalekie wędrówki w poszukiwaniu łań i do miejsc rykowiskowych. Chodzą wtedy ze spuszczonym łbem, wietrząc za łaniami, są mało ostrożne. Po rykowisku byki odchodzą do swoich ostoi, a nawet zaszywają się w zacisze i tam wypoczywają, nabierając sił przez okres dwóch miesięcy; potem wracają do życia w chmarze byków. Najstarsze byki żyją samotnie w ukryciu, w najbardziej tajemnych ostojach.

W czasie deszczu i rannej rosy jelenie przebywają w drągowinie. Po deszczu lub w czasie okapu wychodzą na polany i łąki. W dni chłodne i wietrzne jelenie przebywają w gęstwinie krzaków lub w młodnikach, aby chronić się przed zimnem i z powodu trudności rozróżniania trzasków gałęzi, powodowanych wiatrem, od ty, które znamionują zbliżające się niebezpieczeństwo. W słoneczny dzień pozostają w drągowinie, w kępach podszytu lub w trawie leśnej polany, gdzie mogą wygrzewać się na słońcu. Jeleń ciągnie przeważnie pod wiatr. Ma on kilka ostoi, do których zachodzi w zależności od kierunku wiatru. Porusza się z dużą ostrożnością i stara się iść jak najciszej, dlatego woli ciągnąć przez starodrzew niż przez gęstwiny; ma tam również większą swobodę ruchów ze względu na rozłożystość poroży i może się poruszać bez potrącenia o gałęzie. Jelenie lubią kąpać się w błocie lub kałuży; tarzają się w nich również na grzbiecie. Babrzą się zarówno dla ochłody, jak i dla usunięcia pasożytów naskórnych. Po kąpieli wycierają się o pnie drzew. Jeleń ma bardzo dobry węch, świetny słuch i wzrok.

Jeleń jest roślinożerny. W lecie żywi się głównie trawą i ziołami, które stanowią 70% jego karmy. Zjada również chętnie młode pędy drzew, zarówno iglastych, jak i liściastych oraz krzewów, grzyby, jagody, a także korę drzew. Żeruje najchętniej w drągowinach i na polanach leśnych, w rowach śródleśnych i na zarośniętych duktach. Poza lasem żeruje m.in. na przyleśnych łąkach i w uprawach polnych. W lipcu bardzo chętnie żeruje w niedojrzałym owsie i w kartofliskach. Żywi się także w tym czasie jagodami i owocami drzew. W zimie żywi się wrzosem, borówką, jeżynami, malinami, suchą trawą, gałązkami drzew, krzewami, a także korą drzew. Żerowanie dzienne odbywa się w zasadzie w drągowinach leśnych lub w młodnikach, gdzie zwierzyna zjada młode pędy drzew i krzewów, a w zimie także spałuje. W okresie dokarmiania jeleni należy wykładać siano, liściarkę z młodych pędów drzew, krzewów liściastych, ścinanych w połowie lata, paszę treściwą, owies, kukurydzę, zboże oraz karmę soczystą, jak np. buraki pastewne i kiszonki.

Rykowisko jest to okres godowy jeleni; odbywa się od połowy września do połowy października, z tym że trwa ono intensywnie około 2 tygodni. Czasami nasila się na początku trzeciej dekady września i października. W okresie rykowiska byki poszukują rujnych łani i odwrotnie - rujne łanie zwabiają byka i poddają się jego absolutnej władzy. Byk panujący nad chmarą łań nazywa się stadnym. Byk broni dostępu do chmary innym bykom i na każdy sygnał zbliżania się intruza reaguje głosem straszenia, a następnie wychodzi mu na spotkanie i jeśli przybysz nie ucieknie przed walką dochodzi do decydującego spotkania. Walka jest zażarta, w zależności od siły przeciwników. Zwycięzca obejmuje panowanie nad chmarą łań, obwiesza to głosem triumfu, a pokonany musi salwować się ucieczką. W czasie rykowiska łania jest pokrywana kilkakrotnie w niedługich odstępach czasu. Liczebność chmary łań zależy od sił witalnych byka. Byki w sile wieku gromadzą przy sobie 6 do 10 łań, młode i stare znacznie mniej, czasami jedną lub dwie. Starsze byki często w dzień odchodzą od chmary do swojej rykowiskowej ostoi na wypoczynek i nad wieczorem przyłączają się do niej.

Intensywność rykowiska zależna jest od wielu czynników, m.in. od pogody i spokoju w ostoi zwierzyny. Najbardziej sprzyjają intensywności rykowiska chodne, a nawet mroźne ranki. Wiatr, deszcz i wysoka temperatura osłabiają przebieg rykowiska. Trwa ono w ciszy, byki wtedy odzywają się tylko z rzadka. Po rykowisku łanie pozostają w chmarach, a byki odłączają się od nich i idą do swoich ostoi, gdzie wypoczywają, odzyskują utraconą wagę (nawet do 25%) i po ok. 2 miesiącach łączą się w chmary, ale samych byków i to w podobnym wieku.