ZASADY SELEKCJI OSOBNICZEJ I POPULACYJNEJ ZWIERZĄT ŁOWNYCH W POLSCE
ORAZ ZASADY POSTĘPOWANIA PRZY OCENIE PRAWIDŁOWOŚCI ODSTRZAŁU

Wstęp

Zgodnie z ustawą Prawo łowieckie z 1995 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 372 i Nr 113, poz. 984 oraz z 2004 r. Nr 92, poz. 880; Nr 172, poz. 1802, Nr 173, poz. 1808) do zadań Polskiego Związku Łowieckiego należy ustalanie kierunków i zasad rozwoju łowiectwa, zasad selekcji populacyjnej i osobniczej zwierząt łownych.

Niniejsze zasady dotyczą zwierzyny grubej i odnoszą się do selekcji osobniczej i populacyjnej realizowanej w ustabilizowanych zwierzostanach. Gospodarowanie zwierzyną w łowiskach o zachwianej strukturze może odbiegać od prezentowanych zasad selekcji populacyjnej, w okresie dochodzenia do ustabilizowania populacji.

Prowadząc nowoczesną gospodarkę łowiecką populacjami zwierząt łownych, należy stale pamiętać, że priorytetem w jej realizacji jest, zgodnie z Ustawą m.in. konieczność utrzymywania właściwej struktury płciowej i wiekowej oraz liczebności populacji zwierzyny dla zapewnienia równowagi ekosystemów oraz realizacji głównych celów gospodarczych w rolnictwie, leśnictwie i rybactwie.

Ustalając łowieckie rejony hodowlane w 1997 r. zakładano wdrożenie realizacji zasady wielkoobszarowego planowania łowieckiego w gospodarce łowieckiej. Z całą pewnością zasada ta jest słuszna w odniesieniu do niektórych gatunków zwierzyny grubej, takich jak: jeleń, dzik czy łoś i w odniesieniu do nich należy ją wprowadzić do praktyki łowieckiej.

Jednym z ważnych zadań jest również przygotowanie i wdrożenie systemu organizacji i monitoringu gospodarki łowieckiej w Polsce, które stanowić będą niezbędny element skutecznego wdrażania uchwalonych przez NRŁ „Zasad selekcji populacyjnej i osobniczej zwierząt łownych”.

Niniejsze „Zasady..” są zasadami, które po uzupełnieniu i uszczegółowieniu w poszczególnych okręgach PZŁ przez zespoły składające się z przedstawicieli PZŁ, wojewodów i dyrektorów RDLP, stanowić będą szczegółowe zasady dla każdego okręgu PZŁ w zakresie selekcji populacyjnej i osobniczej oraz kryteria odstrzału dla poszczególnych gatunków zwierzyny grubej.

Zespoły te powinny równie. dokonać analizy wieloletnich łowieckich planów hodowlanych (WŁPH) i wytyczyć główne kierunki gospodarowania zwierzyną w ramach funkcjonujących do 2007 r. WŁPH. W przypadku zaistnienia takiej potrzeby zespoły te wystąpią do właściwych dyrektorów RDLP z wnioskami o dokonanie korekt WŁPH dla poszczególnych obwodów.

Sposób powoływania okręgowych komisji oceny prawidłowości odstrzałów samców zwierzyny płowej i muflonów, zespołów oceniających oraz szczegółowe ustalenia w sprawie oceny i znakowania trofeów ocenionych, określi zarządzenie Zarządu Głównego PZŁ, podobnie jak udział przedstawicieli PZŁ w zespołach oceniających w obwodach zarządzanych przez ALP i ANR.

Przedstawione dalej „Zasady selekcji populacyjnej i osobniczej zwierząt łownych” odnoszą się, jak zaznaczono wcześniej, do populacji ustabilizowanych. Ich ramy pozwalają na w miarę nieskrępowane korzystanie z nich, zarówno z punktu widzenia kryteriów selekcji, jak i gospodarowania gatunkami zwierzyny grubej w konkretnych łowiskach. Wymaga to jednak stworzenia stałego monitoringu gospodarowania zwierzyną i jej jakości osobniczej. Umożliwi to określenie jakości populacji w kolejnych okresach stosowania zasad, a tym samym da podstawę do rzetelnej ich oceny w kolejnych dekadach.

JELEŃ SZLACHETNY

W populacjach ustabilizowanych należy prowadzić gospodarowanie populacjami
jelenia szlachetnego według poniższych zasad i z uwzględnieniem podanych wskaźników.

Struktura płci

Pożądana struktura płci powinna kształtować się w przedziale od 1:1 do 1:1,5 na
korzyść łan.

Przyrost zrealizowany

W zależności od struktury płci, presji drapieżników, kłusownictwa i innych czynników
wpływających na ubytki, przyrost zrealizowany może kształtować się w przedziale od 10 -
30% stanu wiosennego populacji. W uzasadnionych przypadkach np. straty wywołane przez
wilki, klęski żywiołowe, przyrost zrealizowany może wynosić mniej niż 10%.

Zagęszczenie

Za optymalne zagęszczenie, pozwalające na prowadzenie właściwej gospodarki
jeleniem, uważa się zagęszczenie wynoszące 15 – 35 osobników na 1000 ha powierzchni
leśnej obwodu. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się zagęszczenie do
50 osobników na 1000 ha powierzchni leśnej obwodu.

Struktura pozyskania

Plan odstrzału musi wynikać z rzeczywistego stanu populacji i nie może być prostym
przełożeniem wskaźników modelowych. W populacjach o zachwianej strukturze wiekowej, w
grupie jeleni – byków i przewadze osobników w I klasie, a taką sytuację obserwujemy
w większości łowisk w Polsce, należy podjąć zdecydowane kroki prowadzące do zmiany tej
sytuacji.

Winno to nastąpić poprzez ochronę byków prawidłowo rozwijających się w II klasie
wieku oraz ograniczenie nadmiernego odstrzału w klasie I. Odstrzał w I klasie wieku nie
może w żadnym przypadku przekraczać 50% stanu jeleni – byków przeznaczonych do
odstrzału w danym sezonie, a tym samym niedopuszczalnym jest, aby jelenie – byki były
zamiennie realizowane w innych niż zaplanowane klasach wiekowych. Jednocześnie należy
stwierdzić, że niezrealizowanie planu odstrzału w danym sezonie jeleni – byków nie powinno
skutkować w najbliższych 3 – 5 latach sankcjami, o których mowa w art. 30 ust. 1 ustawy
Prawo łowieckie.

W zależności od aktualnego w danej populacji stanu struktury wiekowej w grupie
jeleni – byków, należy w najbliższych 3 – 5 latach obniżyć odstrzał byków nawet o 30%
aktualnie realizowanego pozyskania, zarazem realizując odstrzał w grupie łan na
dotychczasowym poziomie. Przy odstrzale łan szczególna uwagę należy zwracać na
rozpoznanie łani – licówki – i w żadnym wypadku nie dokonywać jej odstrzału.

Struktura pozyskania jelenia szlachetnego winna wynosić:

a) w grupach płciowo – wiekowych:

b) w klasach wieku byków:

Kryteria oceny prawidłowości odstrzału byków jelenia szlachetnego

Ustalenia dodatkowe

1. Za byka łownego uznaje się byka w III klasie wieku (w 11 roku życia i starszego)
   o prawidłowo ukształtowanym porożu (obustronnie koronnego), o masie wieńca powyżej
   ….*… kg (ustalonej dla okręgu).
2. Za odnogę uznaje się każdy odrostek o długości powyżej 3 cm w I klasie wieku oraz
   powyżej 5 cm w II i III klasie wieku.
3. Pozyskanie myłkusa i szydlarza uznawane jest zawsze za odstrzał prawidłowy bez
   względu na przyznaną do odstrzału klasę wieku i nie przyznaje się za nie punktów
   niebieskich.
4. Podawana masa poroża jest masa brutto ( wieniec z czaszką, bez żuchwy).

Selekcja łań i cieląt.

Pozyskanie łań i cieląt należy prowadzić poprzez odstrzał sztuk o masie tuszy
mniejszej niż przeciętna w rejonie hodowlanym, łań starych i późno urodzonych cieląt. Jako
zasadę należy przyjąć, że strzelając cielę z chmary, należy w pierwszej kolejności wybrać
sztukę najsłabszą. Jeżeli istnieje konieczność odstrzału łani i jej cielaka, to jako bezwzględną
zasadę należy przyjąć, że w pierwszej kolejności strzelamy cielę a ewentualnie potem łanię -
nigdy odwrotnie.

SARNA

Średnie zagęszczenie sarn w łowiskach polskich wynosi obecnie 2,36 osób./100ha
powierzchni obwodów i wykazuje duże zróżnicowanie. Poniżej 2 osób./100 ha jest w 20
okręgach. Powyżej 4 osób./100 ha w czterech okręgach. Nawet na terenie jednego okręgu
zagęszczenia wykazują znaczące różnice. Dlatego też gospodarowanie populacjami sarny
wymaga od nas w najbliższym okresie szczególnej uwagi.

Struktura płci

Pożądana struktura płci powinna kształtować się w przedziale od 1 : 1,5 do
1 : 2,5 na korzyść kóz.

Przyrost zrealizowany

Przyrost zrealizowany powinien wynosić od 10 do 30% stanu wiosennego populacji.
W zależności od tego czy w obwodzie występują duże drapieżniki, nadmierna ilość lisów,
gęsta sieć dróg lub wzmożone kłusownictwo, wielkość pozyskania powinna być ustalona na
poziomie od 50% do 100% przyrostu zrealizowanego.

Zagęszczenie

Optymalne zagęszczenie powinno wynosić od 3 do 10 osób./100 ha powierzchni
obwodów (nawet do 15 szt.). Zważywszy na aktualne zagęszczenie sarny w naszych
łowiskach należy uczynić wszystko, aby w ciągu najbliższych lat doprowadzić do stanu, w
którym nie będzie ono niższe od 2-3 osób./100 ha powierzchni obwodu łowieckiego.

Struktura pozyskania

a) w grupach płciowo – wiekowych:

b) w klasach wiekowych sarn rogaczy:

Kryteria oceny prawidłowości odstrzału sarn – rogaczy

Ustalenia dodatkowe

1. Za rogacza łownego uznaje się regularnego szóstaka (lub powyżej tej formy), w wieku od
   szóstego roku życia wzwyż, o masie trofeum ponad przeciętną (ustalona dla okręgu): 350g.
2. Za selekcyjne uznaje się wszystkie myłkusy i szydlarze oraz nie przyznaje się za ich
   odstrzał punktów niebieskich.
3. Zaleca się oszczędzanie szpicaków o długości tyk powyżej długości łyżek.
4. Przy ocenie prawidłowości odstrzału za odnogę uznaje się w I klasie wieku odrostek o
   długości powyżej 1 cm, a w II klasie wieku – odrostek o długości powyżej 3 cm.
5. Wyznaczając średnią masę parostków w II klasie wieku w danym okręgu należy
   pamiętać, iż poza średnią masą parostków w II klasie wieku, należy ustalić również
   wartość graniczną przy odstrzale kwalifikowanym na dwa punkty czerwone. Wartość ta
   musi być większa od średniej masy parostków w II klasie, a mniejsza od minimalnej masy
   parostków medalowych.
6. Podawana masa parostków jest masą brutto (parostki z czaszką bez żuchwy).
7. W przypadku uszkodzenia mechanicznego jednej tyki oceny dokonuje się na podstawie
   wyglądu drugiej zakładając, że tyka uszkodzona miała taki sam kształt (zasada ta
   dotyczy wszystkich samców zwierzyny płowej).

Selekcja kóz i koźląt

Należy dążyć do pozyskania jak największej liczby kóz nie prowadzących oraz sztuk
cherlawych i chorych. Należy eliminować z populacji kozy prowadzące więcej niż dwoje
koźląt, pamiętając, że w takiej sytuacji najpierw należy dokonać odstrzału koźląt.

Wśród koźląt całość pozyskania należy w zasadzie zrealizować w grupie kózek,
przyjmując jednak zasadę, że z bliźniąt w pierwszej kolejności wybieramy do odstrzału
sztukę słabszą.